De samenwerking van de AKP en de Turkse staat met de Koerdisch-islamitische HÜDA-PAR beperkt zich niet tot de parlementsverkiezingen en heeft op lokaal niveau in Koerdistan een win-win-karakter, aldus de antropoloog Adnan Çelik.
Bij de parlementsverkiezingen van 14 mei in Turkije werden vier HÜDA-PAR-leden op de lijst van de AKP gekozen. Met de intrede van HÜDA-PAR in het parlement kwam hun relatie met de islamitische groep bekend als de “Koerdische Hezbollah” in de schijnwerpers van het publieke debat te staan. De Turkse minister van Binnenlandse Zaken, Süleyman Soylu, verklaarde dat de HÜDA-PAR volgens staatsraison de maatschappelijke structuur in Koerdistan zou veranderen en in de toekomst conservatiever zou maken.
Antropoloog Adnan Çelik becommentariërt Soylu’s uitspraken in een interview met ANF Nieuwsagentschap: “Er is een duidelijke continuïteit tussen de Hezbollah en HÜDA-PAR. Er is continuïteit wat betreft de oprichtingskaders en ideologisch engagement, maar er zijn ook enkele breuken. De Hezbollah werd opgericht in de late jaren ’70, en voor zover we weten uit documenten en bekentenissen, die vooral in de jaren ’90 aan het licht kwamen, gaat het om een paramilitaire organisatie die nauw samenwerkte met de diepe staat en een systematisch geweldrepertoire gebruikte om de civiele en politieke mobilisering van de Koerdische beweging uit te schakelen. De praktijk van de Hezbollah in de jaren ’90 was zelfs een soort avatar voor de jihadistische islamitische organisaties die sterk naar voren kwamen in de burgeroorlog in Syrië.
Aan de andere kant is er na de instorting van de Hezbollah begin jaren 2000 en de sluiting van de vereniging Mustazaf-Der, die haar voortzetting was in het civiele domein, de Hür Dava Partisi, een politieke partij die in 2012 werd opgericht en ook aan verkiezingen heeft deelgenomen. Het feit dat HÜDA-PAR, wat als afkorting van de partijnaam wordt gebruikt, en Hezbollah hetzelfde betekenen, kan worden gelezen als een van de duidelijke implicaties van deze continuïteit. Kortom, Hezbollah en HÜDA-PAR zijn geen volledig onafhankelijke organisaties, maar ze zijn ook geen organisaties die tot elkaar kunnen worden gereduceerd of volledig met elkaar kunnen worden geïdentificeerd. Een aanzienlijk deel van de kaders en de politieke basis van HÜDA-PAR steunt op Hezbollah, maar men kan niet zeggen dat alle mensen die op HÜDA-PAR hebben gestemd of sommige door HÜDA-PAR georganiseerde islamitische bijeenkomsten hebben bijgewoond, aanhangers van Hezbollah zijn.”
De Hezbollah heeft minder geweldspotentieel dan in de jaren ’90
Adnan Çelik benadrukt dat Soylu’s verklaringen een geactualiseerde versie zijn van de maatschappelijke en politieke missie die in verband werd gebracht met de mobilisatie van paramilitair geweld door de Hezbollah in de jaren ’90, deze keer gericht op HÜDA-PAR: “De verklaring van Süleyman Soylu toont ons een toewijding aan een soort actuele en legale versie van de relaties tussen staat en Hezbollah in de jaren ’90. Ter herinnering: de Hezbollah was een geweldsmachine die gemobiliseerd werd om het maatschappelijk verzet te onderbreken en te bestrijden dat tegelijkertijd met de gewapende strijd van de Koerdische beweging ontstond in de steden en die we destijds definieerden als de tijd van de Serhildan [opstand, volksopstand]. Maar zelfs als de Hezbollah vandaag de herinnering aan het geweld van de jaren ’90 gebruikt als een dreigende knuppel om te intimideren, heeft ze niet meer het geweldspotentieel dat ze in de jaren ’90 had. Sinds de oorlog in Syrië weten we dat een deel van de radicale vleugel van Hezbollah is overgelopen naar organisaties zoals al-Nusra en IS. De legaliserings- en civiliseringsinspanningen die zich aftekenen bij HÜDA-PAR hebben dus ook te maken met de verzwakking van deze gewelddadige macht in de jaren ’90.”
De AKP heeft een nieuwe agenda
Antropoloog Çelik constateert ook dat de AKP in dit opzicht andere strategische doelen nastreeft dan HÜDA-PAR: “Gezien het feit dat de AKP vandaag de dag grotendeels geïdentificeerd wordt met de staat, denk ik dat er strategische doelen zijn voor de staatsraison om HÜDA-PAR te steunen, dat wil zeggen, om een politieke partij met ongeveer 200.000 stemmen vier afgevaardigden te geven en ze in hun eigen machtsblok op te nemen.
Na de mislukte coup in 2016 werd de Gülen-organisatie grotendeels ontbonden. Deze organisatie was jarenlang georganiseerd in Koerdistan en had een enorm netwerk opgebouwd om de Koerdische jeugd in een puur Turkse, soennitische, islamitische ideologie te sturen. Een van de voorwaarden die dit netwerk mogelijk maakten, was dat de staat het stilzwijgend ruimte en steun gaf. Want elke poging om het identiteitsontwaken dat door de Koerdische politieke beweging werd gecreëerd te voorkomen of te vertragen, werd door de staat gesteund. Met de liquidatie van de Gülen-organisatie ontstond er een soort vacuüm in Koerdistan. De staat probeerde deze leegte op te vullen door ruimte te geven aan sommige sektes, zoals Menzil, en gemeenschappen, maar hij zag ook de noodzaak om een islamitisch en conservatief politiek tegenkrachtveld te creëren tegen de democratische, seculiere en identiteitsgebonden politieke eisen van de Koerdische beweging. Want het beëindigen van het vredesproces en het beleid van politieke criminalisering in het Koerdische gebied, met name sinds 2016, hebben de politieke legitimiteit van de AKP ernstig verzwakt, en er was een grote teleurstelling onder de actoren die de Koerdische kwestie op een islamitische as behandelen, als moslimgemeenschap.”
Daar komt nog bij dat het nationalisme groeit door de MHP, een lid van de Volkspartij [een alliantie van de regeringspartij AKP met nationalistische en islamistische partijen], en de staat heeft geen basis en politieke actor die hij kan mobiliseren rondom het idee van een islamitische ummah in Koerdistan. Zoals ik het zie, wil de AKP-regering de ruimte die de Gülen-organisatie achterliet opvullen met sekten en gemeenschappen bij het opbouwen van haar maatschappelijke en bureaucratische pijlers, evenals met HÜDA-PAR op het politieke toneel. De eerste stappen van deze strategie hebben we gezien in de actieve participatie van HÜDA-PAR bij de ‘civiele’ mobilisatie na de mislukte coup en in de actieve participatie van de bureaucratie op het gebied van onderwijs en cultuur. Vandaag de dag kan men bijvoorbeeld de actieve rol van HÜDA-PAR zien in het nationale ministerie van Onderwijs en in de culturele activiteiten van het gouverneurskantoor in Diyarbakır.”
Plannen voor de gemeenteraadsverkiezingen in Koerdistan
Çelik benadrukt dat HÜDA-PAR een belangrijke erfenis is van Hezbollah en dat deze structuur niet zal blijven steken bij vier afgevaardigden. Het is mogelijk dat er met name plannen zijn voor de gemeenteraadsverkiezingen: “De relatie en samenwerking tussen AKP en HÜDA-PAR mag natuurlijk niet als eenzijdig worden beschouwd. De collectieve herinnering aan het geweld van Hezbollah in de jaren ’90 is nog steeds erg vers in de Koerdische samenleving, en HÜDA-PAR wordt grotendeels gezien als een erfgenaam van deze organisatie. Voor HÜDA-PAR, die over een uiterst kleine en geïsoleerde maatschappelijke basis beschikt, gaat het erom de door de regering geboden mogelijkheden tot legitimatie en mobilisatie aan de basis zo goed mogelijk te benutten. Voor de AKP daarentegen wordt een Koerdische en islamitische politieke beweging, die geen bedreiging vormt voor de uniforme structuur van de staat door islamitische en conservatieve partnerschappen en die zij onder controle kan houden, beschouwd als een middel om de staatslegitimiteit te handhaven. In dit opzicht kan men zeggen dat de relatie tussen AKP en HÜDA-PAR een win-winsituatie heeft in een politiek-juridische configuratie waarin de Koerdische politieke beweging volledig gecriminaliseerd wordt en haar lokale organisatienetwerken door het noodbestuur worden vernietigd. Bovendien is er in het parlement een extreem rechtse, conservatieve en nationalistische blok dat bestaat uit een coalitie van AKP, MHP, YRP en HÜDA-PAR.”
Çelik benadrukt dat HÜDA-PAR een belangrijke erfgenaam is van Hezbollah en deze structuur niet bij slechts vier afgevaardigden zal blijven. Het is mogelijk dat er met name plannen zijn voor de gemeenteraadsverkiezingen: “De relatie en samenwerking tussen AKP en HÜDA-PAR mag natuurlijk niet als eenzijdig worden beschouwd. De collectieve herinnering aan het geweld van Hezbollah in de jaren ’90 is nog steeds erg vers in de Koerdische samenleving, en HÜDA-PAR wordt grotendeels gezien als een erfgenaam van deze organisatie. Voor HÜDA-PAR, die over een uiterst kleine en geïsoleerde maatschappelijke basis beschikt, gaat het erom de door de regering geboden mogelijkheden tot legitimatie en mobilisatie aan de basis zo goed mogelijk te benutten. Voor de AKP daarentegen wordt een Koerdische en islamitische politieke beweging, die geen bedreiging vormt voor de uniforme structuur van de staat door islamitische en conservatieve partnerschappen en die zij onder controle kan houden, beschouwd als een middel om de staatslegitimiteit te handhaven. In dit opzicht kan men zeggen dat de relatie tussen AKP en HÜDA-PAR een win-winsituatie heeft in een politiek-juridische configuratie waarin de Koerdische politieke beweging volledig gecriminaliseerd wordt en haar lokale organisatienetwerken door het noodbestuur worden vernietigd. Bovendien is er in het parlement een extreemrechtse, conservatieve en nationalistische blok dat bestaat uit een coalitie van AKP, MHP, YRP en HÜDA-PAR.”