- Turkije
In de verbodsprocedure tegen de Democratische Volkspartij (HDP) in Turkije zal de procureur-generaal van het Hof van Cassatie dinsdag de aanklachten tegen de partij mondeling toelichten. Een groep van 10 internationale en lokale ngo’s, waaronder het Turkey Human Rights Litigation Support Project, noemde stappen om de op een na grootste oppositiepartij in het Turkse parlement te verbieden in de aanloop naar parlements- en presidentsverkiezingen als de nieuwste ontwikkeling van “een zeer problematische praktijk in Turkije die om de sluiting van politieke partijen af te dwingen”. Eerdere pogingen hadden het recht op vrijheid van vereniging, vergadering en meningsuiting geschonden, evenals vrije en eerlijke verkiezingen, zei de groep schriftelijk vooruitlopend op de verdere ontwikkelingen in de procedure voor het Turkse Constitutionele Hof.
De HDP heeft momenteel 56 afgevaardigden in de Turkse Nationale Vergadering. De aanklacht tegen de partij roept op tot het verbieden van 451 politici en partijleden van georganiseerde politieke activiteiten of lidmaatschap van politieke partijen voor een periode van vijf jaar en het verbeurd verklaren van partijactiva. Op 5 januari keurde het Grondwettelijk Hof een verzoek van de hoofdaanklager van het Hof van Cassatie goed om de bankrekeningen van de partij te bevriezen, waarop fondsen staan waar parlementaire fracties recht op hebben. Op 10 januari zal de hoofdaanklager de beschuldigingen tegen de partij mondeling voorleggen aan het Grondwettelijk Hof, waarop de HDP op een later tijdstip zal antwoorden, voordat de rechtbank bijeenkomt voor beraadslaging en vervolgens een definitieve beslissing neemt.
De tien organisaties dienden op 11 oktober 2022 een tussenkomst van derden in bij het Grondwettelijk Hof, met het argument dat de willekeurige sluiting van politieke partijen in strijd is met tal van rechten.
Philip Leach: Het gaat om de kernprincipes van democratie
“Het internationaal recht garandeert de rechten van politieke partijen binnen het kader van de vrijheid van vereniging, meningsuiting en vergadering en erkent het recht van elke burger om deel te nemen aan openbare aangelegenheden, om te stemmen en zich verkiesbaar te stellen als kernbeginselen van democratie”, aldus Philip Leach van het Turkey Human Rights Litigation Support Project: “De zaak voor het Turkse Grondwettelijk Hof betreffende de mogelijke sluiting van de Democratische Volkspartij is een fundamentele test of de rechtbank zich zal houden aan het internationale recht en de democratische normen zal respecteren. De sluiting van een politieke partij zonder dwingende redenen schendt tal van rechten en is een aanval op de democratie.”
“Organische verbinding tussen HDP en PKK/KCK”
Het proces voor het Grondwettelijk Hof is gebaseerd op een 834 pagina’s tellende aanklacht van 7 juni 2021, waarin voornamelijk wordt beweerd dat de activiteiten van de HDP in overeenstemming waren met de doelstellingen van de Koerdische Arbeiderspartij en de Unie van Koerdische Gemeenschappen (PKK/ KCK) staan. Volgens de aanklacht is er een “organisch” verband tussen de PKK/KCK en de activiteiten van de HDP, die volgens de aanklager het separatisme steunen omdat ze “in strijd zijn met de ondeelbare integriteit van de staat met zijn territorium en natie”, wat in strijd is met artikel 68/4 van de Turkse grondwet en bepalingen van de wet op de politieke partijen. De aanklacht beweert dat partijleden, gelieerde partijen en organen medeplichtig waren aan het plegen van dergelijke misdaden, het plegen ervan aanmoedigden of die misdaden en degenen die ze begaan prezen.
Lange geschiedenis van partijverboden in Turkije
De ngo’s voerden in hun tussenkomst van derden aan dat de zaak tegen de HDP moet worden gezien in de context van Turkije’s lange geschiedenis van partijverboden, wat in schril contrast staat met de praktijk in andere lidstaten van de Raad van Europa en herhaaldelijk in strijd is met het Europees mensenrechtenverdrag is beoordeeld.
Sinds 1982 heeft het Turkse Grondwettelijk Hof in 40 gevallen de ontbinding van 19 politieke partijen bevolen. In de meeste gevallen waren dit partijen die de belangen van de Koerden in Turkije behartigden of linkse partijen. De belangrijkste aanklacht was het vage en brede verbod om te handelen “in strijd met de ondeelbare integriteit van de staat, zijn grondgebied en zijn natie”. Drie partijen werden gesloten op de al even vage grond dat ze “de principes van de democratische en seculiere republiek” schenden. In 2008 ontsnapte de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) van president Erdogan ternauwernood aan een verbod op deze laatste gronden.
EHRM constateert schending van mensenrechtenverdrag
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) oordeelde in zes van de zeven onderzochte zaken uit Turkije dat het partijverbod in strijd was met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
In zijn jurisprudentie, die in wezen is voortgekomen uit zijn uitspraken over deze zaken, beschouwt het EHRM beperkingen of sluitingen van politieke partijen als uitzonderlijke en extreme maatregelen. De criteria van het Hof voor het onderzoeken van de verenigbaarheid van een beslissing om een partij te sluiten met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens zijn gebaseerd op drie principes. De rechter onderzoekt of de sluiting wettelijk is vereist, of hiermee een legitiem doel wordt nagestreefd en of deze noodzakelijk en proportioneel is in een democratische samenleving.
De ngo’s benadrukten in hun opmerkingen dat in alle zaken van partijen die de belangen van Koerden vertegenwoordigen die bij het EHRM zijn ingediend, de rechtbank oordeelde dat vreedzaam pleiten voor het recht op zelfbeschikking en erkenning van Koerdische taalrechten of de Koerdische identiteit zelf geen schending vormt van de basisprincipes van democratie en dat het sluiten van partijen het recht op vereniging schendt. Het EHRM oordeelde dat de ontbinding van deze partijen in de meeste gevallen niet kan worden beschouwd als “een dringende sociale behoefte”.
Öztürk Türkdoğan: Partijverbod verstikt pluralisme
“Het Grondwettelijk Hof zou de huidige zaak tegen de HDP moeten overwegen in het licht van de herhaalde uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, waarin is vastgesteld dat de sluiting van politieke partijen in Turkije – met name die welke de belangen van Koerdische kiezers vertegenwoordigen – in strijd is met fundamentele rechten”, zei Öztürk Türkdoğan van de mensenrechtenorganisatie IHD. “De extreme maatregel om een politieke partij te sluiten, verstikt het pluralisme en beperkt de vrijheid van politiek debat, wat de kern vormt van het concept van een democratische samenleving.”
De ngo’s onderzoeken ook de recente bevindingen van het EHRM in zaken waarbij HDP-leden betrokken waren, een patroon van misbruik van strafrechtelijke procedures om vermeende tegenstanders en critici van de regering het zwijgen op te leggen, en bewijzen dat de Turkse regering zich systematisch bemoeit met de rechterlijke macht.
De tien organisaties
De organisaties die de tussenkomst van derden hebben voorgelegd aan het Grondwettelijk Hof zijn: Ondersteuningsproject voor mensenrechtengeschillen in Turkije (TLSP), ARTIKEL 19, Vereniging van Advocaten voor Vrijheid (ÖHD),Europese Vereniging van Advocaten voor Democratie en Mensenrechten (ELDH), Europese Democratische Advocaten (AED), Mensenrechtenvereniging IHD, Human Rights Watch (HRW), Internationale Commissie van Advocaten (ICJ), Internationale Federatie voor Mensenrechten (FIDH), Vereniging Rechten Initiatief.