‘I have bridges to burn, promises to break…’
Vandaag ga ik het niet hebben over ‘godsdiensten’. Top! Ik wil het even hebben over de ‘proto religieuze soep’. Dus niemand hoeft zich vandaag op voorhand schrap te zetten. Als je het super belangrijk en diep vindt wat ooit een clubje van schriftgeleerden in de vierde of zevende eeuw na Christus voor jou heeft bepaald, over hoe het zit, en hoe je je hoort te gedragen… Prima!… Be my friend … Voel je niet aangevallen. Enjoy! Voor zover ik wel het mijne ervan mag denken. Spoiler: qua content interesseert godsdienst mij sowieso niet. Dus voel je vooral niet aangevallen dat ik jouw specifieke tak van sport niet beoefen. Het boeit me gewoon niet. Ik zei het al, ik wil het alleen even hebben over wat ik ‘de proto-religieuze soep’ noem, de substantie van ervaringen waar sommige mensen diep religieuze inspiratie uit putten. Weet je, mijn perspectief ziet er zo uit: de afgelopen jaren heb ik regelmatig met de lokale dorpsgek een praatje aangeknoopt. Daar voel ik me goed bij. Ik kan het iedereen aanraden om met enige regelmaat eens even een babbeltje te doen met een prettige gestoorde ‘paradijsvogel’. Of ga eens iemand opzoeken in een psychiatrische inrichting. Ook fijn.
Misschien doe je dat al, of heb je zelf wat psychische ‘kwetsbaarheid’… Misschien heb je zelf ooit weleens een ‘recreatief’ pilletje te veel geslikt? Moet kunnen… Al die dingen hebben één ding gemeen: het voordeel dat je een zekere gevoeligheid kan ontwikkelen voor een ‘proto-religieuze’ afstemming. Helaas, sommige mensen leiden ervan af dat er een soort bovenmenselijke entiteiten bestaan, waar zij zelf een grote mate van autoriteit aan ontlenen, zeg maar: waar zij zelf een uniek ‘kort lijntje’ mee hebben. De meeste culturen zijn een reservoir van ‘proto-religieuze ervaringen’. Daar is niks mis mee. Christopher Hitchens noemde dat: ‘the numinous’. Het onbevattelijke. De overstijgende ervaring. Hij zag meteen al het heftige probleem hangen wanneer ‘the numinous’ top-down wordt gemuilkorfd. Oftewel: dat er een kleine club bepaalt wat de rest heeft te geloven, op straffe van… Hij vroeg zich af hoe de overstijgende ervaring — in de liefde, in de sex – aanleiding zou kunnen zijn voor het bouwen van een soort van morele autoriteit.
Ik denk dat veel culturen in de kern een zwaar ongemak hebben met ‘de overstijgende ervaring, met het ‘niet-weten’ – wat een bevrijding zou kunnen zijn, maar vaak mensen aanzet tot het dichttimmeren van hun belevingswereld en hun morele universum. Vanuit ons menselijke perspectief is een moreel kader een levensnoodzaak, zoals een kind naar de liefde van de ouders snakt. Misschien is de menselijke moraal in essentie wel de uitdrukking daarvan. Of de expressie van het – al dan niet gemankeerde – verlangen daarnaar. Als windvaantje… Maar nu dwaal ik een beetje af, geloof ik… Sorry!
Ieder mens heeft in de kern de ervaring van extreme kwetsbaarheid. Alleen zij die de eerste kaalslag in het leven hebben overleefd kunnen het navertellen. Top. Maar dat houdt in dat we sowieso met een gekleurde bril onszelf en het leven bekijken: de stem van zij die het niet kunnen navertellen is uitgefaseerd. De ‘afgevoerde’ Armeniërs hebben geen stem meer. Hooguit zijn de inkervingen in de huizen die zij hebben achtergelaten nog de stille getuigen, maar dat deert de nieuwe bewoners niet, want hun taal is voor hen onleesbaar. Dus niet een serieuze bedreiging voor hun welbevinden. Turkije is een crime scene die strak staat van de stille getuigen. Maar ja, in de rest van de wereld is het ook nooit saai. Canada en de USA kunnen er ook wat van… Manitoba… Wisconsin, Ohio ( ‘beautiful river’), Dakota, Mississippi… Al die verweesde namen… losgetrokken van hun oorsprong… Stille getuigen… Na het uitmoorden komt natuurlijk altijd ook dat grote ‘recht praten’…
Voor Turkije houdt dat in dat minimaal de Koerdische roots van die regio moeten worden ontkend. En dat het systematische uitmoorden van de Koerden een hoger doel heeft gediend, ook in het belang van de Koerden zelf… Overigens heb je in Turkije niet het gegeven van de ‘verweesde namen’ – niet zoals in Canada en de USA. Nee, Turkije heeft ook alleoorspronkelijke Koerdische streek- en stadsnamen zelf ontworteld en afgevoerd. ‘Amed’ werd ‘Diyabakir’, ‘Norish’ werd ‘Guroymak’ enz enz. Verwijzen naar die oorspronkelijke namen werd meteen bestempeld als ‘on-Turks’. En ‘on-Turks‘-zijn, dat was en is strafbaar. Voor de afhandeling van de Armeense ‘zaak’ geldt hetzelfde. Voor eens en altijd goed geregeld zo.
Maar ook voor degenen die aan de goede zijde van hun eigen gelijk staan vrees ik, dat zij een universeel lot delen met hun slachtoffers: namelijk dat je als mens geen fundamentele greep hebt op de wereld. Het begint met de ervaring van een ongelofelijke machteloosheid als kind…, en daar eindigt het mee. En in de tussentijd kan je er heel wat van bakken, naar je eigen idee. Jacques Lacan beschrijft dit als de existentiële illusie van macht. De mix van die illusie en tegelijkertijd de diepe ervaring van onmacht. Te groot om werkelijk te kunnen behappen. Het is een angstig najagen. Een schimmenspel. Voortbordurend op onze prilste kind-ervaringen, totaal overgeleverd aan onze eerste bron van leven. Dat zijn de roots van ‘de proto religieuze oersoep’. Angst, getransformeerd tot hoop. Hoop als straf. Straf als lot… Have mercy!! Maar ja, beggars aren’t choosers…
In 1916 kwam er een eind aan de tweeduizend jaar oude Armeense beschaving in Oost-Anatolië. Deze veerkrachtige gemeenschap was niet opgewassen tegen de vernietigingsdrang van de nieuwe, etno-nationalistische republiek Turkije. Dit regime organiseerde een geëscorteerde uittocht naar de woestijnen van Syrië. 800.000 tot 1,5 miljoen burgers kwamen daarbij om. Cijfers waar je je al gauw niets meer bij kan voorstellen. In tegenstelling tot het Duitse exterminatie-plan was er bij de Turkse leiding geen sprake van enige schroom of van verbloemend taalgebruik… Demonstratief werd deze stoet mensen voor hetoog van de natie afgevoerd. De leeggevallen plekken werden gretig opgevuld… Dat kwam dan weer mooi uit. Op deze route werden op de boogbrug bij Deveyan tienduizenden Armeense moeders met hun kinderen afgeschoten en/of levend ervanaf geworpen. Een jaarlijkse herdenking van dit kwaad wordt tot op heden gezien als on-Turks…
Is Turkije nog te redden? Laten we, met dit in gedachte, het antwoord even opschorten en het nog een tijdje aanzien. Als het recente vrijlaten van enkele politieke gevangenen daar is gedaan, om plaats te maken voor een nieuwe batch gevangengenomen burgers…, dan belooft dat op korte termijn niet veel goeds.
https://open.spotify.com/track/7oyyHRyRxE8V94roHaMZCF?si=0OWzNwoDS_KY_699PWHGtw
Auteur : Paul Terlunen