- Turkije
Het initiatief ‘Zaterdagmoeders’ in Istanbul heeft tijdens haar wekelijkse wake tegen “gedwongen verdwijningen” in staatsgevangenschap opgeroepen tot gerechtigheid voor Ibrahim Demir en Agit Akipa. Beide Koerden werden 32 jaar geleden gearresteerd door de Turkse militaire politie in een dorp bij Hezex (Tr. Idil) in de Noord-Koerdische provincie Şirnex (Şırnak). Een dag later werden hun lichamen gevonden in een grot. Ze waren vastgebonden, geblinddoekt en vertoonden tekenen van marteling. De daders werden niet berecht.
Het was de 976e wake van de Zaterdagmoeders die sinds de oprichting van het initiatief in 1995 werd gehouden op het Galatasarayplein in het centrum van Istanbul. Deniz Demir en Fehim Akipa, respectievelijk dochter en zoon van Ibrahim Demir en Agit Akipa, behoorden tot de deelnemers. In hun toespraken veroordeelden ze de onwil van de staat om zijn eigen waarheid onder ogen te zien en de moordenaars van hun vaders te onthullen. “We wachten al meer dan drie decennia op gerechtigheid”, zei Demir. De internationaal bekende forensische wetenschapper en mensenrechtenactivist Şebnem Korur Fincancı, die onlangs door de Turkse rechterlijke macht uit haar functie als voorzitter van de Turkse Medische Associatie (TTB) werd gezet, steunde de actie.
Vermoord omdat ze weigerden zich aan te sluiten bij de dorpswacht
Gülseren Yoleri, voorzitter van de Istanbulse afdeling van de mensenrechtenorganisatie IHD, beschreef de verdwijning van Ibrahim Demir (36) en Agit Akipa (39). Beide mannen woonden met hun familie in het dorp Xenduk, dat in het Turks Çukurlu heet. Akipa was het hoofd van het dorp. Het was in het begin van de jaren 1990 dat de “Speciale Oorlogsafdeling” van het Turkse leger het systeem van dorpswachten* intensief uitbreidde als onderdeel van het zogenaamde anti-oproerprogramma.
Gearresteerd na protest tegen belegering dorp
Als het leger zijn zin krijgt, zouden de inwoners van Xenduk ook als dorpsbeschermers moeten optreden. Er waren al verschillende dringende aankondigingen geweest en ook Agit Akipa was openlijk bedreigd als burgemeester. Maar de families in Xenduk weigerden zich aan te sluiten bij het dorpsbeschermingssysteem. In de eerste dagen van december 1991 werd de hele stad bezet door de militaire politie. De dorpsschool werd omgevormd tot een basis en verschillende huizen van de bevolking werden geconfisqueerd. Agit Akipa en Ibrahim Demir begaven zich naar Hezex en vroegen de districtsbestuurder en het ministerie van Binnenlandse Zaken om de soldaten uit het dorp terug te trekken. De staatsdruk nam enorm toe.
Op 12 december 1991 werd de vrachtwagen waarin Akipa en Demir hadden gezeten op de terugweg van de districtstad Hezex tegengehouden bij de ingang van het dorp. De twee mannen werden door soldaten uit de vrachtwagen gevist en naar een onbekende plaats gebracht. Toen familieleden de militaire politie naar hun verblijfplaats vroegen, verklaarde de verantwoordelijke commandant dat hij Akipa en Demir nooit had gezien. Een soldaat vertelde de families echter stiekem dat ze in de grotten van een nabijgelegen bergketen moesten zoeken. Op 13 december 1991 werden de lichamen van Ibrahim Demir en Agit Akipa gevonden in een met stenen bedekte grot. Ze waren vastgebonden en geblinddoekt. Hun lichamen waren bedekt met tekenen van marteling.
De familieleden van Ibrahim Demir en Agit Akipa hebben onmiddellijk klacht ingediend. Op 18 december 1991 heeft de officier van justitie van Idil vervolgens de districtscommissaris van Dargeçit (Ku. Kerboran) verzocht een onderzoek in te stellen tegen de toenmalige commandant van een infanteriecompagnie van de gendarmerie en tegen verschillende soldaten en onderofficieren. Hij beschuldigde de militairen van doodslag. Het districtsbestuur verbood het Openbaar Ministerie een onderzoek in te stellen tegen de militairen.
Tahir Elçi neemt de zaak in behandeling
In 2011 begonnen de nabestaanden een nieuwe poging om de zaak voor de rechter te brengen. Hun advocaat was Tahir Elçi, die later voorzitter werd van de Orde van Advocaten van Diyarbakır (Amed) – en zelf in 2015 werd vermoord door staatstroepen. Elçi kreeg het voor elkaar dat het Openbaar Ministerie in Idil een nieuw onderzoek startte en de relevante autoriteiten om toegang tot de dossiers vroeg. Alle instellingen verklaarden echter dat er geen dossiers, informatie of documenten met betrekking tot de moord op Ibrahim Demir en Agit Akipa in hun archieven te vinden waren. Een onderzoek tegen de ambtenaren van het districtskantoor van Dargeçit wegens machtsmisbruik liep op niets uit wegens verjaring.
*Dorpswachten zijn paramilitaire eenheden die in Koerdistan worden ingezet tegen guerrilla’s en ongewenste leden van de oppositie. Ze bestaan voor een groot deel uit stamhoofden, grootgrondbezitters, families en individuen die vaak al tientallen jaren met de staat samenwerken en de belangen van de staat in Koerdistan proberen te verdedigen. Sommige dorpsbeschermers sluiten zich vrijwillig bij dit systeem aan, anderen worden bedreigd met moord, arrestatie en uitwijzing en moeten onder druk dorpsbeschermer worden. De Hamidiye regimenten in het Ottomaanse Rijk worden beschouwd als het historische model voor de dorpswachten. Het huidige systeem van dorpswachten werd opgericht in 1985, een jaar nadat de Koerdische Arbeiderspartij (PKK) haar gewapende strijd begon. Op dat moment begon de Turkse regering onder Turgut Özal Koerdische stammen en clans te rekruteren en te bewapenen in de oorlog tegen de PKK. Duizenden Koerdische dorpen die het systeem van dorpswachten verwierpen, werden in de jaren 1990 door de staat platgebrand en met de grond gelijk gemaakt.