Lichtpuntje
Een laatste straaltje zonlicht wringt zich door de hoge ramen de zaal binnen.
Mij werd verzocht om me bij de mannen te voegen. Mijn partner werd een plekje tussen de vrouwen aangewezen. Een Koerdische vriend had me uitgenodigd, ter nagedachtenis van zijn vader, samen met zijn familie. Daar zat ik dan, na wat handjes schudden, als vreemde eend – geparkeerd op een stoeltje met wat zoetigheid op een schoteltje – wat om me heen te kijken. Weldra dwaalden mijn gedachten af, als een trekvogel, mee op reis, weg van hier, over de toch wat troosteloze tuin achter het crematorium, weg van hier… klaar voor de grote vlucht, richting … richting no where… what ever. Mee op de grote trek, naar een gekoesterd verleden… recht tegen de verblindende zon in, over de scherpe bergkam van de Quandil… afzwenkend naar de glooiende vallei rond Halabja waar het vee die ochtend schuimbekkend naar adem hapte, die dag, 16 maart 1988.
Nee, niet weer die verschrikkelijke dag, niet vandaag… Dan maar even doorvliegen naar Bagdad, de stad van Duizend en één Nacht. Het is het jaar 761. De oudste zoon van de groot Kalief ruikt onraad, groot onraad, want wie gaat nu zijn vader opvolgen? Omdat de Koran daar niet goed in heeft voorzien wie het Groot Kalifaat mag overnemen, wordt dat volgens goed gebruik uitgevochten met het zwaard, of met inzet van wat subtielere middelen. Zijn moeder probeert te bemiddelen tussen hem en haar jongste zoon, die beiden in de race zijn.
In die jaren hadden vrouwen in hoge posities nog wel wat te zeggen. Nu de oudste zoon zich bedreigd voelt door haar interventie, gaat hij behoedzaam te werk. Hij laat een heerlijke rijstmaaltijd bij haar afleveren… die zij toch maar eerst even aan de hond voert. Echter… weldra stort ie kreunend en naar adem happend neer. De volgende dag stuurt ze haar oudste zoon een kort briefje waarin ze hem hartelijk bedankt, en dat het allemaal heerlijk heeft gesmaakt. Kort daarop wordt de oudste zoon zelf onwel. Overvallen door hevige maagkrampen zijgt hij – dodelijk getroffen – ter aarde… Het leven van een aspirant kalief is niet makkelijk.
Over de jaren heen werd de bufferende werking van sterke vrouwen uit het machtsspel losgeweekt, en op een zijspoor gezet. Daar bleef het geparkeerd, naar het schijnt, tot in eeuwigheid: het spel om de knikkers was gereserveerd voor de mannen. Broedermoord werd, over de jaren heen, nogal een kalief-dingetje.
Maar ook in het christelijke bolwerk gistte het behoorlijk daar aan de top. Bij de paapse opvolgingen kon het er ook hard aan toe gaan… Soms waren er wel twee pausen die allebei, tegelijkertijd, aan het stuurknuppeltje van de Heilige Stoel rukten. Een enkele keer waren er zelfs drie… die elkaar onderling verketterden en de tent uit vochten.
Ook bij de Conquistadores vielen er onder de koningskinderen rake klappen… Gifmoord en de botte bijl werden niet geschuwd. Hoe komt het dat al die – door God en Allah gezonden – dienaren van de Almachtige elkaar het leven zo moeilijk maakten? Geen idee.
Hoe dan ook, hoe zeer ze elkaar ook naar het leven stonden, en de gezworen, broederlijke trouw en wraak als een windvaantje zomaar kon omslaan… over één ding waren allen het structureeel eens: de macht van de vrouw moest en zou gebroken worden. Verhandeld voor een kameel, drie kippen en een zak graan, zo werd de vrouw haar plek in het grotere geheel toegewezen.
Dat de jonge vrouwen in Syrië, en recentelijk in Teheran, zijn opgestaan, dat moet je begrijpen als een regelrechte nachtmerrie voor iedere ordehandhaver van de Islamitische zedenpolitie. De onderdrukking van de vrouw is de zesde pilaar van de islam. Naar mijn bescheiden indruk. Je kan daartegen inbrengen dat ik het allemaal niet zo goed heb begrepen.
De regen tikt tegen de hoge ramen, en roept me even terug, terug hier in de aula. Ik zie mijn vriend daar staan in het bleke licht, zo midden tussen al die broers, ooms en neven hier. Zo gesteund, maar ook zo eenzaam. Ik weet hoe hij deze strenge scheiding van mannen en vrouwen verafschuwt, maar op deze middag ga je als oudste zoon dat niet aankaarten. Hij is, by far, de dapperste man die ik ooit heb ontmoet, maar zijn familie laten zien wie hij echt is, wie zijn geliefde is, haar kunnen omarmen…, dat menselijke geluk laten zien, dat kan niet. En zeker niet hier!! Alles wat zijn leven mooi maakt en betekenis geeft moet geheim blijven, de rangen binnen de families moeten gesloten blijven…
Ik schuif toch maar even aan bij mijn vriendin, en raak toevallig in gesprek met een van de vrouwen hier. Ze is een jonge Koerdische vrouw met een heel warme glimlach en een aanstekelijke grappigheid in haar manier van praten…
Ze was ooit met haar ouders en zusjes mee uit Syrië gevlucht, vertelt ze. Ze werd op haar 14de al uitgehuwelijkt aan een man die ze nooit had gezien. Tijdens haar verloving was het haar al duidelijk dat ze hem totaal niet wilde. Maar heel haar familie dwong haar toch te trouwen.Wat erop uitdraaide dat ze een leven aan ging, gebukt onder grof huiselijk geweld. Ze vluchtte na twee jaar ellende naar een ‘Blijf van mijn lijf’-huis, waar ze zich weer bijeen kon rapen. Als alleenstaande moeder vocht zij haar weg naar boven. Op een dag gebeurde wat zij in haar ergste dromen al had aangevoeld: haar eigen vader roofde haar jonge kind bij haar weg, om dan haar kind aan haar ex-man mee te geven…. Daar werd gelukkig nog net een stokje voor gestoken. Ze werd weer herenigd met haar dochter, maar met die boodschap moest ze verder leven, altijd bevreesd voor nog weer zo’n daad.
Na jaren vond ze een nieuwe partner, een man die zij vertrouwde. Ze kreeg samen met hem weer een kind. Vanwege gezinshereniging mocht hij Syrië verlaten, en kreeg hij zo zijn verblijfsstatus in Nederland. Toen kwam pas aan het licht dat dit hele huwelijk door hem en zijn familie was opgezet als een excuus: niet uit liefde voor haar, maar als voorwendsel om hier te komen wonen. Voor de tweede keer in haar leven moest zij scheiden en weer haar leven oppakken.
Ik luister met stille aandacht. In haar ogen zie ik een vuur branden, een vuur dat niet is te doven. Een mooie, sterke vrouw vertelt me haar verhaal. Ja, zij komt er wel, denk ik, uiteindelijk mag zij worden wie ze is. ‘What does not kill you makes you stronger’… Misschien geldt dat voor vrouwen nog wel meer dan voor mannen. Ik zie een dappere vrouw voor me. Gekwetst, kwetsbaar vanuit liefde – Jazeker, maar niet verbitterd. Met een tintelende, aanstekelijke zelfspot kijkt ze me aan, en ik weet dat ze door alles heen zal doorgaan, onstuitbaar. Even zie ik in haar ook alle andere Syrische en Iraanse sterke vrouwen, ook zij die niet op het cruciale moment konden uitbreken, niet de helpende hand kregen om zich te kunnen herpakken, en zijn vernietigd in een onbestaanbaar gruwelijk regime.
Vrouw, leven, vrijheid…
Het is niet hoelang je leeft, maar met welk licht vanbinnen.
Auteur: Paul Terlunen