- Turkije
In Turkije is de laatste lopende zaak in verband met het bloedbad in Sivas geseponeerd vanwege verjaring. Met dit vonnis heeft de 1e Grote Strafkamer in Ankara de voortvluchtige verdachten Murat Sonkur, Eren Ceylan en Murat Karataş, die al tientallen jaren ongestoord in Duitsland wonen, in het gelijk gesteld. Ondanks internationale arrestatiebevelen heeft er nooit een uitlevering plaatsgevonden. De Duitse justitie weigerde ook om de drie mannen te vervolgen voor hun medeplichtigheid aan de pogrom in overeenstemming met het principe van het internationaal recht.
Op 2 juli 1993 zijn 35 mensen, waaronder verschillende kunstenaars en intellectuelen en twee werknemers, levend verbrand of gestikt toen een islamistische menigte brandbommen gooide in het Madımak Hotel in de centraal-Anatolische stad Sivas, waarvan de Koerdische naam Sêwas is. Op die dag werd, net als jaren daarvoor, een cultureel festival gehouden ter ere van Pir Sultan Abdal, een legendarische 16e-eeuwse volksdichter en vrijheidsheld van het Alevitische geloof die de sociale, culturele en religieuze gevoelens van zijn medemensen in zijn gedichten verwoordde en werd geëxecuteerd wegens rebellie tegen de Ottomaanse overheersing.
De gasten van het festival die in het Madımak-hotel verbleven, waren voornamelijk Alevitische dichters, denkers, zangers en folkloredansers, maar ook kritische intellectuelen van andere religies. Onder hen bevond zich ook de schrijver Aziz Nesin, die samen met 45 andere mensen het pogrom ternauwernood overleefde. Deze openlijke atheïst was gehaat bij fanatiekelingen omdat hij zich inzette voor de publicatie van Salman Rushdie’s “Satanische Verzen”. Het boek wordt nog steeds als ketterij beschouwd door religieuze fanatici.
“Leve de sharia! Weg met het laïcisme!”
Na het vrijdaggebed trokken ongeveer 15.000 fanatici uit drie moskeeën door de stad en uiteindelijk naar het Madımak-hotel. Uit hun kelen weerklonk: “Leve de sharia! Weg met het laïcisme!” Stenen en molotovcocktails vlogen, de menigte omsingelde de festivalgangers. De gasten probeerden wanhopig hulp te krijgen en belden het hoofdkantoor van de “Sociaal-Democratische Volkspartij” (SHP), die deel uitmaakte van de regering van Tansu Çiller. Ze vroegen vice-premier Erdal Inönü om de ingeslotenen te bevrijden. Maar zijn oproep aan het leger en de politie om het hotel te beschermen en de belegerden te helpen, werd genegeerd. Uit de rijen van de aanvallers was te horen: “Dit is het hellevuur! Het vuur waarin de ongelovigen zullen branden.”
Duitsland verleent asiel aan deelnemers aan het bloedbad
De gebeurtenissen in Sivas werden meer dan acht uur lang live uitgezonden op de staats-tv. De beelden toonden onder andere hoe enkele politieagenten de menigte hielpen en een naderende militaire eenheid zich terugtrok. Op de beelden van die dag is ook te zien hoe islamisten het hotel binnendrongen, benzine goten en het in brand staken. De vlammen sloegen snel naar de derde verdieping omdat het gebouw van hout was. De ingesloten mensen konden niet uit het brandende hotel ontsnappen omdat de woedende menigte hen de weg versperde en het vuur toejuichte. Aziz Nesin en 44 andere mensen slaagden er uiteindelijk in om via het dak naar een naburig gebouw te vluchten. Velen van hen waren ernstig gewond. Tijdens de chaos schoten ambtenaren twee aanvallers dood.
Van de ongeveer 15.000 betrokkenen bij het pogrom werden slechts 190 door de veiligheidstroepen gearresteerd. De processen duurden jaren, 130 beklaagden werden veroordeeld tot straffen variërend van twee jaar tot levenslang. In 33 gevallen werd de doodstraf uitgesproken, die na de afschaffing ervan in Turkije werd omgezet in langdurige gevangenisstraffen. Ook Murat Sonkur, Eren Ceylan en Murat Karataş werden destijds veroordeeld. De eerste kreeg drie jaar gevangenisstraf voor “overtreding van de demonstratiewet”, terwijl Ceylan en Karataş elk 15 jaar gevangenisstraf kregen voor brandstichting met dodelijke afloop in 35 gevallen en poging tot doodslag in 45 gevallen. Ze hoefden echter hun straffen niet uit te zitten. Na enkele maanden in voorarrest werden alle drie de verdachten al in 1994 vrijgelaten en vluchtten ze naar Duitsland, waar ze asiel kregen.
Het Hof van Cassatie heeft later de vonnissen tegen tal van betrokkenen bij het bloedbad weer vernietigd en geoordeeld dat ze ook moeten worden vervolgd voor schendingen van de grondwettelijke orde van Turkije. Omdat Murat Sonkur, Eren Ceylan en Murat Karataş inmiddels tot de voortvluchtige betrokkenen bij het pogrom van Sivas behoorden, werd hun zaak afzonderlijk behandeld na de beëindiging van het proces. Nu, na de beëindiging van de zaak, hoeven ze in Turkije niet te vrezen voor vervolging en kunnen ze vrijelijk het land binnenkomen. Het gerechtshof heeft al bevolen dat de arrestatiebevelen tegen hen worden ingetrokken en dat uitleveringsverzoeken worden ingetrokken.
Geen verjaring voor misdaden tegen de menselijkheid
Het proces werd gevolgd door tal van nabestaanden van de slachtoffers van het bloedbad, Alevitische verenigingen, maatschappelijke organisaties, parlementsleden van verschillende partijen en intellectuelen. Zelfs toen de rechter het vonnis uitsprak, brak er tumult uit in de rechtszaal. Advocaten van de civiele partijen protesteerden fel tegen de beslissing inzake verjaring. Ali Yılmaz, die de Pir Sultan Abdal Culturele Vereniging (PSAKD) vertegenwoordigt, betoogde dat bijzonder ernstige misdrijven zoals moord, genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid zijn uitgesloten van verjaring. “Het gerechtshof heeft een vernietigend vonnis geveld. Het bloedbad van Sivas is een misdaad tegen de menselijkheid. Tientallen jaren hebben we de rechtbank gevraagd om vanwege deze verdenking en alle mogelijke misdrijven, met name moord en doodslag, te onderzoeken en in afwezigheid een vonnis te vellen – tevergeefs. Maar de strijd om gerechtigheid is nog niet voorbij”, riep Yılmaz uit en kondigde aan samen met alle andere advocaten van de civiele partijen de beslissing van de rechtbank aan te vechten.
Staat beschermt moordenaars van Alevieten
Toeschouwers en civiele partijen in het proces die zich na het vonnis hadden verzameld voor een protestwake bij het gerechtsgebouw riepen: “De brandstichters van Sivas zijn de oprichters van de AKP” en “Sivas wordt nooit vergeten.” PSAKD-voorzitter Cuma Erçe was weinig verrast door de beslissing. Het was te verwachten dat er een verjaringsoordeel zou komen, zei Erçe, verwijzend naar de recente gratieverlening van een dader van het Sivas-attentat door president Recep Tayyip Erdogan. Dit was in feite een boodschap aan de rechtbank om de zaak Sivas te sluiten. Hayrettin Gül was veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf vanwege zijn betrokkenheid bij het bloedbad, maar is inmiddels door toedoen van Erdogan weer op vrije voeten. In 2020 werd een andere dader, Ahmet Turan Kılıç, die tot levenslang was veroordeeld, op 86-jarige leeftijd door Erdogan gratie verleend. Erçe merkte op: “De staat heeft opnieuw zijn beschermende hand boven de moordenaars van de Alevieten gehouden.”