De Zwitserse arts en advocaat Jean-Pierre Restellini bezocht Abdullah Öcalan drie keer in de gevangenis als lid van het Europees Comité ter voorkoming van foltering (CPT). In dit interview beschrijft hij zijn indrukken.
Er is al tweeënhalf jaar geen nieuws van Abdullah Öcalan. Het laatste contact met de Koerdische PKK-leider, die sinds 1999 gevangen zit op het gevangeniseiland Imrali in de Turkse Zee van Marmara, was een onderbroken telefoongesprek met zijn broer in maart 2021. In oktober werd een internationale campagne gestart voor zijn vrijlating en een politieke oplossing voor de Koerdische kwestie. Jean-Pierre Restellini, een Zwitserse forensisch patholoog, arts en advocaat die Imrali bezocht met een delegatie van het Europees Comité ter voorkoming van foltering (CPT) in 1999, 2010 en 2013, werd door Serkan Demirel voor het programma Europese Agenda op Medya Haber TV gevraagd naar zijn contacten met Abdullah Öcalan. Restelli werkte meer dan 30 jaar als deskundige voor het CPT en was tussen 2009 en 2015 voorzitter van de Zwitserse nationale commissie voor de preventie van foltering.
Als lid van het CPT hebt u Imrali bezocht onmiddellijk na de arrestatie van de Koerdische vertegenwoordiger Abdullah Öcalan in 1999, en ook in 2010 en 2013. Kunt u ons vertellen wat er tijdens deze bezoeken is gebeurd?
Ja, ik heb Abdullah Öcalan drie keer bezocht, en bij de laatste twee bezoeken heb ik ook zijn medegevangenen gezien. Het eerste bezoek was in 1999, bijna 25 jaar geleden. Dus mijn herinneringen zijn een beetje wazig. Bij dat eerste bezoek was Abdullah Öcalan erg nerveus omdat hij net gearresteerd was. Hij wist niet wie we waren en begreep niet wat we van plan waren, of we hem wilden helpen. Het kostte hem een paar uur om te ontspannen en ons te vertellen wat hij had meegemaakt. Dat was ons eerste bezoek.
Hij was veel meer ontspannen tijdens onze bezoeken in 2010 en daarna. De omstandigheden in de gevangenis waren iets verbeterd. Als arts maakte ik me zorgen over de gezondheid van Öcalan, dus vroeg ik of ik hem mocht onderzoeken. Iedereen werd verzocht de kamer te verlaten en we werden alleen gelaten in een puur medische omgeving met informatie die onder het medisch beroepsgeheim valt en die ik u nu niet kan geven. Na dit tweede bezoek, dat voor mij een gedenkwaardig bezoek was, zijn we goede vrienden gebleven. Öcalan is een zeer sympathieke persoon.
Ons derde bezoek in 2013 vond plaats in dezelfde omgeving en we waren blij elkaar weer te zien. Hij noemde me “mijn Franse dokter” omdat hij wist dat ik Frans sprak. Ik hield van deze conversatie. Samengevat werd tijdens deze ontmoetingen duidelijk dat hij geen slachtoffer was van geweld en niet mishandeld werd door de autoriteiten.
De omstandigheden waarin hij nu wordt vastgehouden, vooral de isolatie, zijn echter erg moeilijk. Ik weet niet precies wat zijn huidige situatie is, maar opgesloten zitten in een klein vierkant van vier meter beton zonder communicatiemiddelen en met weinig bewegingsvrijheid is in ieder geval verschrikkelijk gewelddadig voor iemand die in eenzame opsluiting zit. Deze omstandigheden zijn extreem moeilijk te verdragen.
Kun je ons iets vertellen over de Imrali-gevangenis? Bijvoorbeeld de structuur van de gevangenis…
Zoals jullie weten was Imrali vroeger een eiland waar veel mensen woonden. Bij ons eerste bezoek vertelden de Turkse autoriteiten ons dat ze het hele eiland binnen een paar weken moesten evacueren om een speciale gevangene als Öcalan te huisvesten. Het is een gevangenis met rondcirkelende onderzeeërs en veiligheidsmaatregelen op het hoogste niveau. Ik heb honderden gevangenissen over de hele wereld bezocht en ik kan me niet herinneren dat ik ooit zo’n hoog beveiligingsniveau in een gevangenis heb gezien.
Hoe stond Abdullah Öcalan tegenover de CPT-delegatie tijdens uw bezoeken?
Tijdens ons eerste bezoek in 1999 was Öcalan nogal gespannen. Tijdens onze latere ontmoetingen was hij heel hartelijk. Hij was zelfs bereid om over zijn ervaringen te praten en ons te vertellen over zijn hoop voor zijn volk en zichzelf. Na meer dan 20 jaar is het triest voor mij om te weten dat zijn situatie vandaag de dag niet veel veranderd is.
Kwamen politieke kwesties ook aan bod in deze gesprekken?
Ik stond hem toe om over politiek te praten in onze één-op-één gesprekken, maar je moet weten dat alles wat we zeiden werd opgenomen door de alom aanwezige camera’s. Ik kon bijvoorbeeld niet “Lang leve Koerdistan” zeggen als ik bij hem was, want ik zou in de problemen zijn gekomen als ik was weggegaan. De Turken wilden misschien niet dat ik terugkwam naar Imrali. In zo’n situatie moest ik neutraal blijven. Daarom moesten we voorzichtig zijn met wat we zeiden en hoe we ons gedroegen.
Heeft Abdullah Öcalan je verteld over de voorwaarden van Imrali?
Hij vond het niet nodig om ons daarover te vertellen, omdat we tijdens onze bezoeken een idee kregen van zijn omstandigheden. Als delegatie hebben we het hele gevangenissysteem bezocht en geanalyseerd. Tijdens onze bezoeken stond ik in nauw contact met de artsen van Öcalan, omdat we ons ook zorgen maakten over zijn gezondheid. Aangezien hij niet erg jong meer is, wilden we er zeker van zijn dat zijn gezondheid en de gezondheidsstructuur van de gevangenis goed zijn en we wilden er zeker van zijn dat het mogelijk is om hem snel te evacueren naar de wal of naar een militair schip voor het geval er iets misgaat of hij medische hulp nodig heeft.
Maar ik kan je vertellen dat de Turkse autoriteiten de structuur van de gevangenis zo hebben gebouwd dat Öcalan niet wordt blootgesteld aan ongelukken. Ze konden het zich niet veroorloven dat Öcalan een ongeluk zou overkomen. Dat zou politiek ernstig voor hen zijn geweest, omdat de hele wereld de omstandigheden in de gevangenis van Öcalan nauwlettend in de gaten houdt.
Abdullah Öcalan zit al bijna 25 jaar gevangen op Imrali. Het is zeker niet makkelijk om 25 jaar onder de omstandigheden van Imrali door te brengen, toch?
Natuurlijk is het helemaal niet gemakkelijk. Het is heel moeilijk om het psychologisch vol te houden in Imrali. Maar wat Öcalan in leven houdt, is het feit dat hij weet dat zijn volk achter hem staat. Misschien is dat de reden waarom hij nog leeft. Toen we hem voor het eerst bezochten, waren we bang dat zijn geestelijke toestand zou instorten, dat hij aan zelfmoord of iets anders zou denken. Dat was echter niet het geval. Tijdens onze volgende ontmoetingen realiseerden we ons dat hij mentaal heel sterk was gebleven.
Ondanks 25 jaar gevangenschap zijn de omstandigheden in Imrali niet noemenswaardig veranderd. Er is al ongeveer 32 maanden geen nieuws van Abdullah Öcalan ontvangen. Het recht om zijn advocaten en familie te zien is volledig ingetrokken. Wat vind je van de huidige isolatie van Abdullah Öcalan?
Er gaan verschillende geruchten over de huidige situatie van Öcalan. Als hij, zoals je zegt, geen contact heeft met zijn familie en zijn advocaten, is het een zeer moeilijke en verschrikkelijke situatie. Daar bestaat geen twijfel over. Maar ik kan niet met zekerheid spreken, tenzij ik het baseer op mijn eigen observaties.
Maar zijn de omstandigheden van isolatie geen schending van de mensenrechten?
Dat is een belangrijk debat dat je opwerpt. De vraag of jarenlange eenzame opsluiting al dan niet een schending van de mensenrechten is, is het onderwerp geweest van uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en andere internationale instanties, als ik me niet vergis – ik zou het moeten opzoeken om het zeker te weten.
Sommige rechtbanken hebben geoordeeld dat het onmenselijk en vernederend is om iemand jarenlang in eenzame opsluiting te houden. Ik weet echter niet zeker of er een precedent is van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens over deze kwestie. Het is echter de moeite waard om hiernaar te kijken, aangezien de uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens kunnen worden toegepast op de detentie van Öcalan.
De enige organisatie die Imrali mag betreden is het Europees Comité ter voorkoming van foltering (CPT). Het laatste bezoek vond plaats in september 2022, maar een rapport over dit bezoek is ondanks alle verzoeken nog steeds niet gepubliceerd. Wat vind u van de houding van het CPT?
Zolang de staat in kwestie niet reageert op het rapport van het CPT, d.w.z. geen reactie opstelt en publiceert, kan het CPT zijn eigen rapport niet publiceren in overeenstemming met de Conventie. Deze situatie wordt door de Koerden natuurlijk als schokkend en abnormaal ervaren. Ik wil er echter op wijzen dat de toestemming van het CPT om te gaan waar het wil en wanneer het wil een zeer gevoelige kwestie is. Als het CPT bepaalde regels begint te schenden, kunnen staten reageren door te zeggen: “We willen jullie niet meer, jullie schenden de conventie.” Dat zou voor iedereen een slechte situatie zijn. Het is dus belangrijk om voorzichtig te zijn. Het is niet de schuld van het CPT dat het rapport over het eerder genoemde bezoek een jaar geleden niet is gepubliceerd, maar van de Turkse autoriteiten dat ze hun reactie op het bezoek van het CPT niet hebben gepubliceerd.
Turkije is verplicht om de reactie op het laatste bezoek van het CPT aan Imrali te publiceren. We komen dit probleem vaak tegen. In de Raad van Europa, die in totaal 45 landen telt, publiceren sommige staten hun reactie op het CPT-rapport onmiddellijk, terwijl andere jaren wachten en sommige zelfs wachten tot er een nieuwe regering is gevormd in het land.
De advocaten van Abdullah Öcalan en veel mensenrechtenactivisten zeggen dat het standpunt van het CPT over Imrali politiek is. Denkt u dat het CPT onder politieke druk staat met betrekking tot de situatie van Abdullah Öcalan?
Als je deel uitmaakt van een commissie die kritiek levert, is het begrijpelijk dat de staten die kritiek krijgen vaak niet blij zijn. Dat is duidelijk. Maar de bewering dat er politieke druk wordt uitgeoefend om te voorkomen dat het CPT zich uitspreekt, is een argument dat nooit is bewezen. Het CPT heeft zich altijd kunnen uitspreken over de gegevens die het ontvangt in gevangenissen, rekening houdend met de conventies waaraan het zich moet houden.
Turkije heeft de Raad van Europa en vele andere internationale verdragen ondertekend. Desondanks worden niet alleen de Koerdische vertegenwoordiger Abdullah Öcalan, maar ook duizenden politieke gevangenen vandaag de dag onder zeer zware omstandigheden vastgehouden in Turkse gevangenissen. Is het gedrag van Turkije niet in strijd met deze verdragen?
Ja, absoluut. Deze schendingen zijn niet beperkt tot politieke gevangenen, maar hebben ook betrekking op de algemene situatie van het Koerdische volk. Toen ik 40 jaar geleden voor het eerst de Koerdische regio bezocht, werden de Koerden door de Turken beschouwd als bergbewoners en vaak behandeld als tweederangsburgers. Vandaag blijft de Turkse staat de rechten van het Koerdische volk schenden.
Denk je dat de oorlog die de Turkse staat voert tegen het Koerdische volk in de vier delen van Koerdistan en het isolement van Öcalan met elkaar in verband staan? Maakt de isolatie deel uit van de oorlog tegen het Koerdische volk?
Ja, dat is het zeker. Omdat ze bang zijn voor Öcalan. Ze zijn bang voor wat Öcalan kan doen als hij wordt vrijgelaten. Het zijn niet alleen de Turken die bang zijn voor Öcalan, maar ook andere landen met een Koerdische bevolking. Ze vrezen dat Öcalan, als hij vrij is, de Koerden in deze landen zal verenigen. Ze zien deze situatie en Öcalans vrijheid als een bedreiging voor zichzelf.
Als iemand die in nauw contact heeft gestaan met Abdullah Öcalan, wat zou je willen zeggen over zijn rol en zijn ideeën om de Koerdische kwestie op te lossen?
Ik geloof dat er ooit een oplossing zal worden gevonden voor de Koerdische kwestie. Het valt niet te ontkennen dat de Koerdische kwestie een reden tot bezorgdheid is op een gelijkaardig niveau als het huidige Palestijns-Israëlische probleem. Het is een probleem dat een oplossing nodig heeft. Ik geloof echter dat Öcalan de “vader”, de leider van het Koerdische volk is en zal blijven, en dat zijn ideeën zeer positief en belangrijk zijn voor het Koerdische volk en voor de oplossing van de Koerdische kwestie. Het probleem is dat veel landen dit standpunt niet delen. Dit leidt tot spanningen, en helaas zijn deze spanningen niet beperkt tot het Koerdische volk, maar er zijn veel situaties in de wereld die vergelijkbaar zijn met wat jullie, het Koerdische volk, doormaken.
Abdullah Öcalan werd veroordeeld als de leider van de PKK, die door Turkije wordt beschouwd als een terroristische organisatie. Wat zou je zeggen van deze definitie van terreur?
Allereerst is het belangrijk om je af te vragen wat een terrorist is. Toen ik lid was van het CPT, stemde ik voor een motie om het gebruik van de term “terrorist” te verbieden, omdat de term op zichzelf niets betekent. Het wordt meestal gebruikt om het gebruik van geweld te beschrijven. Daarom kan elke oorlog gedefinieerd worden als terrorisme. In zijn huidige definitie wordt terrorisme gebruikt als een middel om een groep mensen te belasteren.
Als je bijvoorbeeld vecht voor de bevrijding van je land, kun je als terrorist worden bestempeld. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de Fransen die vochten voor de verdediging van hun land als terroristen bestempeld. Op dezelfde manier werden Tsjetsjenen die tegen de Russen vochten als terroristen bestempeld. Kortom, zodra je ergens tegen in opstand komt en de wapens opneemt om je land te verdedigen, kun je als terrorist bestempeld worden. Deze term heeft eigenlijk geen betekenis en geen equivalent.
In verband met deze vraag wil ik u iets vragen over het besluit van de Europese Unie om de PKK als terroristische organisatie te classificeren. Wat vindt u van dit besluit?
Ik was verrast door dit besluit. Ik zou de term willen gebruiken die u gebruikte voor het CPT: Het kan zijn dat er politieke druk werd uitgeoefend op de Europese Unie om deze beslissing te nemen, of dat het een politieke beslissing was. In ieder geval was ik verbaasd dat de EU een dergelijk besluit heeft genomen.
Als lid van het CPT heeft u honderden gevangenissen bezocht en een boek geschreven over uw indrukken in deze gevangenissen. Welke gevangenis heeft volgens u de slechtste omstandigheden en waar plaatst u de Imrali-gevangenis?
Dat hangt af van de criteria van de individuele gevangenissen. Ik heb ook gevangenissen in Centraal- en Noord-Afrika bezocht. In Centraal-Afrika zijn er gevangenissen waar gevangenen honger lijden, vooral in hete landen waar ze niet binnen kunnen slapen en de nacht buiten moeten doorbrengen waar ze blootgesteld worden aan muggen. Het is moeilijk om de ergste gevangenissen in te delen, omdat het ook afhangt van de veerkracht van de gevangenen. Iemand die mentaal sterk en lichamelijk gezond is, zal de gevangenis beter overleven dan iemand die in dit opzicht minder fortuinlijk is.
Het is lang geleden dat ik op Imrali was. Afgaande op wat ik tijdens dat bezoek heb gezien, leken de omstandigheden in Imrali toen nog niet zo slecht. Toen mocht Abdullah Öcalan andere gevangenen ontmoeten, sporten en de media volgen. Het is belangrijk en essentieel voor een gevangene om contact te hebben met medegevangenen, om te sporten, om ontwikkelingen te volgen, om contact te hebben met de buitenwereld, om zijn familie en zijn advocaten te kunnen ontmoeten. Abdullah Öcalan had dit alles in 2013.
Veel van de rechten die je in 2013 hebt ervaren, zoals het recht om contact op te nemen met advocaten en familieleden, d.w.z. het recht om te communiceren met de buitenwereld, werden Abdullah Öcalan volledig ontnomen. Volgens zijn advocaten werden Abdullah Öcalan ook veel van zijn rechten in de gevangenis ontnomen. Dus ik zou nogmaals willen vragen: zijn dit geen schendingen?
Als de situatie is zoals u zegt, dan is deze volstrekt onaanvaardbaar. Toen we Öcalan bijvoorbeeld in 1999 voor het eerst bezochten, waren de omstandigheden in de gevangenis onbevredigend. Het CPT heeft zijn bezorgdheid geuit bij de Turkse autoriteiten en geëist dat deze omstandigheden zouden veranderen. De autoriteiten hebben geleidelijk een aantal aspecten van de detentieomstandigheden veranderd. Als Öcalan nu onder dezelfde omstandigheden wordt vastgehouden als in 1999, dan is dat zowel voor het CPT als voor mijzelf onaanvaardbaar.
Zoals je waarschijnlijk weet, heeft de Zuid-Afrikaanse leider Nelson Mandela zijn vrijheid herwonnen na 27 jaar dwangarbeid. De internationale gemeenschap speelde een belangrijke rol in het proces dat Mandela naar de vrijheid leidde. Ziet u een overeenkomst tussen de situatie van de Koerdische leider Abdullah Öcalan en die van Mandela? Kan de internationale gemeenschap ook een rol spelen in de vrijheid van Abdullah Öcalan?
Ja, zeker weten. Toen ik Öcalan ontmoette, was dat een van de onderwerpen waar we verschillende keren over spraken. Ik noemde het voorbeeld van Nelson Mandela, hoe Mandela, die in zijn eigen land als terrorist werd beschouwd, werd vrijgelaten en vervolgens de leider van zijn land werd, en hoe hij altijd hoop bleef houden. We kunnen het hebben over overeenkomsten tussen de situatie van Ocalan en die van Mandela. Hetzelfde proces kan plaatsvinden voor Öcalan.
Kan de internationale gemeenschap ook iets doen voor zijn vrijheid?
Natuurlijk kan de internationale gemeenschap iets doen voor Ocalan. Maar op dit moment, in de gespannen internationale situatie waarin we ons bevinden, denk ik niet dat dit een prioriteit zal zijn, tenminste niet vanuit het oogpunt van de internationale publieke opinie. Maar ze kunnen natuurlijk wel een verschil maken voor Öcalan.
Kunnen de Verenigde Naties niet helpen om de omstandigheden te veranderen waaronder Abdullah Öcalan gevangen zit?
Ja, de Verenigde Naties (VN) kunnen ingrijpen in de situatie van Öcalan. De speciale VN-rapporteur tegen foltering kan zich ook over de situatie van Öcalan buigen. Op dit punt zou een stem moeten worden verheven.
Op 10 oktober hebben politici, schrijvers, intellectuelen, mensenrechtenactivisten en vakbonden, waaronder wereldberoemde persoonlijkheden, op 74 plaatsen in de wereld een gezamenlijke verklaring afgelegd en een campagne gelanceerd waarin wordt opgeroepen tot “Vrijheid voor Abdullah Öcalan en een politieke oplossing voor de Koerdische kwestie”. Wat zou je willen zeggen over deze campagne?
Het is een belangrijke situatie. Het is noodzakelijk om door te gaan met dergelijke campagnes. De wake voor de vrijheid van Öcalan bij de Raad van Europa in Straatsburg is bijvoorbeeld een belangrijke actie. Het is noodzakelijk om acties voor de erkenning van Öcalan voort te zetten.
Abdullah Öcalan wordt vandaag erkend als de vertegenwoordiger van het Koerdische volk en vertegenwoordigt dus meer dan 40 miljoen mensen. Desondanks zit hij al 25 jaar gevangen in een land dat wordt geregeerd door Erdoğan, die door velen wordt gezien als een dictatoriaal regime. Wat denkt u dat er gedaan kan worden om de omstandigheden waarin Öcalan zich bevindt te veranderen?
Natuurlijk moeten we druk uitoefenen op Erdoğan en er alles aan doen om verandering teweeg te brengen. Maar ik weet niet wat we nog meer kunnen doen. Ik denk dat het heel belangrijk is dat mensen zich blijven mobiliseren en vooral Öcalan nooit vergeten en hem blijven omarmen.
Hebt u een boodschap voor de vrijheid van de Koerdische vertegenwoordiger Abdullah Öcalan?
Ik herhaal: Öcalan is onbetwistbaar de vader en de leider van het Koerdische volk. Wanneer je een vader, een leider in gevangenschap hebt, wil je hem beschermen. Aangezien ik een zeer oprechte en zelfs sympathieke relatie met Öcalan heb, wil ik persoonlijk dat hij zo snel mogelijk uit de gevangenis wordt vrijgelaten en vrij is. Deze wens is heel duidelijk voor mij. Ik herhaal, ik wens met heel mijn hart dat Öcalan vrij is en ik hoop hem binnenkort te kunnen bezoeken in zijn eigen Koerdische staat.
Wie is Jean-Pierre Restellini?
Jean-Pierre Restellini is een Zwitserse arts en advocaat die meer dan 30 jaar als expert heeft gewerkt voor het Europees Comité ter voorkoming van foltering. Naast zijn werk voor het CPT was Restellini ook voorzitter van de Nationale Commissie voor de Preventie van Marteling in Zwitserland tussen 2009 en 2015. Restellini heeft honderden gevangenissen over de hele wereld bezocht en heeft een boek geschreven met de titel “Reisdagboeken van een arts die medische inspecties uitvoert in Europese gevangenissen”.