Rapporteurs van de Verenigde Naties (VN) hebben een deskundig advies gestuurd naar de Staatsraad van Turkije met betrekking tot de terugtrekking van deze laatste uit het Verdrag van Istanbul.
Ondertekend door Reem Alsalem, Speciaal Rapporteur voor geweld tegen vrouwen en meisjes, de oorzaken en gevolgen (SRVAW); Melissa Upreti, voorzitter-rapporteur van de werkgroep inzake discriminatie van vrouwen en meisjes (WGDAW), en Gladys Acosta Vargas, voorzitter van de VN-commissie voor de uitbanning van discriminatie van vrouwen (CEDAW), herinnerde het deskundigenadvies eraan dat Turkije het eerste land was dat beide ondertekenen (op 11 mei 2011) en ratificeren (op 14 mei 2012) het Verdrag van Istanbul – de enige internationale overeenkomst die geweld tegen vrouwen expliciet definieert en een alomvattend kader biedt voor het voorkomen van geweld tegen vrouwen, met inbegrip van huiselijk geweld.
Het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen (CEDAW) is een andere belangrijke bron van internationale mensenrechtenverplichtingen inzake gendergelijkheid en de uitbanning van gendergerelateerd geweld tegen vrouwen en meisjes, waartoe Turkije op 20 december 1985 is toegetreden. Op grond van artikel 2 van het CEDAW heeft Turkije de kernplicht discriminatie van vrouwen in al haar vormen te veroordelen en “met alle passende middelen en onverwijld” een beleid te voeren om discriminatie van vrouwen uit te bannen, onder meer door “alle passende maatregelen te nemen, waaronder wetgeving, om bestaande wetten, voorschriften, gebruiken en praktijken die discriminatie van vrouwen inhouden, te wijzigen of af te schaffen”.
Opgemerkt moet worden dat Turkije belangrijke vooruitgang heeft geboekt bij het verbeteren van zijn nationale wetgevings- en beleidskaders om discriminatie van vrouwen aan te pakken en geweld tegen vrouwen en meisjes te voorkomen en erop te reageren. Het is onze vaste overtuiging dat het internationale juridische kader voor de mensenrechten, waarvan Turkije ondertekenaar en partij is (waaronder CEDAW, het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en het Verdrag van Istanbul), Turkije de nodige instrumenten heeft gegeven om de ontwikkeling van nationale wetten en mechanismen die verenigbaar zijn met en uitvoering geven aan internationale mensenrechtenverplichtingen op het gebied van gendergelijkheid. De positieve impact die het Verdrag van Istanbul heeft gehad op het mensenrechtenkader van het land kan niet genoeg worden benadrukt.
Wij zijn van mening dat het specifieke en alomvattende karakter van het Verdrag van Istanbul, evenals het monitoringmechanisme ervan, enkele van de redenen zijn die Turkije in staat hebben gesteld vooruitgang te boeken op de manier die het heeft, evenals alle vorderingen en uitdagingen die de staten die partij zijn bij het Verdrag van Istanbul maken worden op objectieve wijze opgevolgd en geëvalueerd door het GREVIO-secretariaat. Hoewel deze vorderingen belangrijk zijn geweest, zoals blijkt uit de bevindingen van GREVIO, het CEDAW-comité en de speciale VN-rapporteur voor geweld tegen vrouwen, blijven er uitdagingen bestaan.
In het rapport stond: “In maart 2021 merkten we onze ontsteltenis op dat politieke actoren in Turkije hun bezorgdheid hadden geuit dat het Verdrag van Istanbul “het gezin bedreigt”, in een verkeerde interpretatie van de term gender die in het Verdrag wordt gebruikt. Integendeel, we hebben uitgelegd dat het verdrag de lidstaten instrumenten biedt om vrouwen en meisjes en hun mensenrechten beter te beschermen. We maken ons daarom grote zorgen dat de terugtrekking van Turkije uit het Verdrag van Istanbul zijn vastberadenheid als staat en als samenleving in zijn strijd tegen discriminatie en geweld tegen vrouwen en meisjes zou hebben verzwakt, waardoor de verworvenheden die het land heeft gericht op het waarborgen van gelijkheid en non-discriminatie voor iedereen, inclusief vrouwen en meisjes.
“In dit opzicht betreuren wij het ten zeerste dat de Turkse regering niet eerder heeft ingegrepen om de groeiende desinformatiecampagnes rond het Verdrag van Istanbul te voorkomen en dat er daarna geen pogingen zijn ondernomen om de impact die het heeft gehad op de Turkse nationale wetgeving. Hierdoor konden sommige groepen het doel en de reikwijdte van het verdrag verkeerd interpreteren als onverenigbaar met de Turkse sociale en gezinswaarden. Deze groepen hebben een verkeerde interpretatie gegeven van de term ‘gender’7 en ‘gendergerelateerd geweld’. Het Verdrag van Istanbul volgt de internationaal overeengekomen definities voor deze termen, die zijn opgenomen in andere internationale verdragen en mensenrechtendocumenten over geweld tegen vrouwen. In artikel 4 roept het Verdrag van Istanbul de partijen bij het Verdrag op om het uit te voeren zonder discriminatie op welke grond dan ook, met inbegrip van geslacht. Het kondigt of pleit niet voor een bepaalde genderideologie of seksuele geaardheid. De plicht om op geen enkele grond te discrimineren is een grondbeginsel van de mensenrechtenwetgeving en is vastgelegd in veel van de verdragen waarbij Turkije partij is, waaronder CEDAW en zijn eigen grondwet.”
Turkije blijft de kwesties van geweld tegen vrouwen en kinderen behandelen onder de bredere paraplu van het “gezin” en als onderdeel van de “bescherming van het gezin”, aldus het rapport. Tijdens haar officiële bezoek aan Turkije in juli 2022 sprak de speciale rapporteur voor geweld tegen vrouwen en meisjes haar bezorgdheid uit over deze aanpak, aangezien deze de effectieve identificatie van de risico’s van geweld waarmee vrouwen en kinderen als individu worden geconfronteerd, ondermijnt, ook binnen hun eigen gezin.
“Bovendien, en tijdens het bovengenoemde bezoek, hoorde de speciale rapporteur voor geweld tegen vrouwen en meisjes meerdere verhalen over hoe plegers van geweld, met name partnergeweld, zich aangemoedigd voelden door de terugtrekking uit het Verdrag van Istanbul, in de overtuiging dat ze zouden niet langer verantwoordelijk worden gehouden voor hun misdaden. Evenzo vertrouwen de leden van wetshandhavingsinstanties en de rechterlijke macht, die vooropgezette gendervooroordelen koesteren, nu op de terugtrekking als legitimatie voor hun neiging om gewelddaden of dreigementen met geweld tegen vrouwen en meisjes niet te onderzoeken en te vervolgen.
We hebben ook berichten ontvangen dat de terugtrekking uit het Verdrag van Istanbul mogelijk tot verwarring heeft geleid bij sommige belanghebbenden over de wettigheid en blijvende toepasbaarheid van belangrijke bepalingen in de nationale wet van het land ter bescherming van het gezin en ter voorkoming van geweld tegen vrouwen (Wet 6284). Aangezien wet 6284 gebaseerd is op het Verdrag van Istanbul, zal de impact ervan beperkt zijn, zo niet alle bepalingen ervan worden toegepast. Gecombineerd met de terugtrekking van Turkije uit het Verdrag van Istanbul, kan dit ertoe leiden dat de straffeloosheid voor gendergerelateerd geweld tot alarmerende nieuwe niveaus wordt verhoogd’, aldus het rapport.
Zoals het CEDAW-comité in zijn slotopmerkingen bij het achtste periodieke verslag van de Republiek Turkije van juli 2022 heeft verklaard, is terugtrekking uit het Verdrag van Istanbul niet alleen “een maatregel met terugwerkende kracht die de reikwijdte van de bescherming van de mensenrechten van vrouwen vermindert”, maar het is ook “in strijd met de zorgvuldigheidsverplichtingen van de staat die partij is krachtens het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen om de hoogste mensenrechtennormen voor vrouwen en meisjes te handhaven”.
Het Comité herinnert namelijk aan “het beginsel van ondeelbaarheid en universaliteit van de mensenrechten, verankerd in de Verklaring en het Actieprogramma van Wenen van 1993, en verankerd in het Verdrag, het Comité nodigt de Staat die partij is uit om zijn besluit om zich terug te trekken uit het Verdrag van Istanbul te heroverwegen, die de bescherming van vrouwen en meisjes verder verzwakt, hen van verworven rechten berooft en in tegenspraak is met de bovengenoemde normen en beginselen van de internationale mensenrechtenwetgeving”.
“Meer zorgwekkend voor ons is het feit dat de terugtrekking uit het Verdrag van Istanbul een potentieel gevaar vormt voor de implementatie van CEDAW door Turkije en de naleving van andere fundamentele verdragen en verplichtingen die de bescherming van vrouwen en meisjes regelen, zoals het Verdrag van de Raad van Europa inzake de bescherming van Kinderen tegen seksuele uitbuiting en seksueel misbruik (Verdrag van Lanzarote), onder hetzelfde voorwendsel dat ze waarden promoten die onverenigbaar zijn met de Turkse samenleving”, aldus de VN-rapporteurs.
Andere hoogtepunten uit het rapport waren:
“Zoals de dialoog met het CEDAW-comité heeft aangetoond, samen met de voorlopige bevindingen van het landbezoek dat onlangs werd uitgevoerd door de speciale VN-rapporteur voor geweld tegen vrouwen en meisjes aan Turkije, blijft het land worstelen met ernstige en meervoudige manifestaties van geweld tegen vrouwen en meisjes, wier kruisende en meerdere oorzaken blijven bestaan en toenemen, met inbegrip van maar niet beperkt tot: diepgewortelde patriarchale stereotypen met betrekking tot de rol van vrouwen en mannen in de samenleving; het ontbreken van doeltreffende preventie- en beschermingsmaatregelen voor vrouwen en meisjes die het risico lopen op of te maken krijgen met huiselijk geweld; de zorgwekkende verschijnselen van gedwongen en vroege huwelijken; het ondergerapporteerde maar ernstige probleem van de handel in vrouwen en meisjes voor meerdere doeleinden, waaronder seksuele uitbuiting en misbruik; het geweld dat vrouwen die tot specifieke minderheden behoren ervaren, zoals vrouwen in de politiek, LHBTI-vrouwen en vrouwen in gevangenissen; en de aanzienlijke barrières die veel vrouwen ervaren bij het verkrijgen van toegang tot diensten en ondersteuning, waaronder Koerdisch sprekende vrouwen, migranten- en vluchtelingenvrouwen – onder andere.
Bovendien, en ondanks het feit dat er geen adequate gegevens zijn over de mate van geweld, inclusief het percentage vrouwenmoord of geslachtsgerelateerde moorden, blijkt uit de beschikbare gegevens dat er zorgwekkende niveaus van gendergerelateerd geweld zijn. Volgens overheidsbronnen zijn er tussen 2010 en 2020 minstens 3.175 vrouwenmoorden gemeld in Turkije en werden in 2021 meer dan 300 vrouwen vermoord, meestal door hun intieme of voormalige intieme partners of echtgenoten of familieleden. De werkelijke aantallen liggen naar schatting veel hoger, omdat er wijdverbreide onderrapportage is.”
In dat opzicht beveelt het CEDAW-comité aan dat de staat die partij is de mechanismen verbetert om toezicht te houden op de handhaving van wetten die gendergerelateerd geweld tegen vrouwen strafbaar stellen door de nodige wetswijzigingen aan te nemen om huiselijk geweld en vrouwenmoord specifiek strafbaar te stellen. om met voorrang op te treden bij haar inspanningen om alle misdaden die in naam van de zogenaamde ‘eer’ worden begaan adequaat te vervolgen en te bestraffen, “ervoor te zorgen dat zelfmoorden, ongevallen en andere gewelddadige dood van vrouwen en meisjes effectief worden onderzocht”. In het bijzonder roept het de Staat die partij is op om “zijn strategieën te herzien om ervoor te zorgen dat alle herstelinspanningen van COVID-19, inclusief noodmaatregelen, onder meer gericht zijn op het effectief voorkomen van gendergerelateerd geweld tegen vrouwen en meisjes”.
De ondertekenaars van dit deskundigenadvies herhalen de noodzaak om de vrijheid van meningsuiting en de legitieme activiteiten voor vrouwelijke mensenrechtenverdedigers te waarborgen, met inbegrip van het pleiten tegen vrouwenmoord en zogenaamde “eermisdaden”, ten gunste van het Verdrag van Istanbul en tegen de terugtrekking uit het Verdrag. De aanbeveling van het CEDAW-comité in deze richting vereist prioritaire stappen voor de uitvoering ervan.
De bovengenoemde gebieden geven aanleiding tot ernstige bezorgdheid en de uitvoering van de relevante aanbevelingen voor actie door de regering van Turkije hangt nauw samen met de garanties voor vrouwenrechten waarin het Verdrag van Istanbul voorziet.
Tot slot willen we opmerken dat, aangezien het het Turkse parlement is dat het Verdrag van Istanbul heeft geratificeerd, we hadden verwacht dat de terugtrekking tot stand zou zijn gekomen door een besluit van hetzelfde parlement. Hoewel dit een interne aangelegenheid is die door de Turkse democratie moet worden opgelost, willen we het betreuren dat er voorafgaand aan de terugtrekking geen breder parlementair debat of overleg met het maatschappelijk middenveld en andere belanghebbenden heeft plaatsgevonden.
Het is nog niet te laat voor Turkije om het tij te keren en aan de goede kant van de geschiedenis te staan. Zoals de speciale rapporteur voor geweld tegen vrouwen en meisjes bij het afronden van haar bezoek aan Turkije verklaarde: “Turkije bevindt zich in veel opzichten op een belangrijk kruispunt in zijn geschiedenis. Het kan ofwel bewust en weloverwogen ervoor kiezen om de winst die is geboekt bij het bevorderen van de rechten van vrouwen en meisjes te beschermen, of het risico lopen terug te komen op deze belangrijke vooruitgang en zijn vrouwen en meisjes achter te laten.”
We dringen er daarom bij de Raad van State op aan om zijn beslissing in eerste aanleg, die besluit nr. 3718 van de president van de republiek handhaafde en de weg vrijmaakte voor de spoedige terugtrekking van Turkije als ondertekenaar van het Verdrag van Istanbul, zorgvuldig te herzien en te heroverwegen.”