Er is geen quick fix. Wil je serieus wat veranderen, dan moet je tegen een stootje kunnen.
En je hebt een lange adem nodig. Wat vraagt het om iets te doen aan de rottigheid die ons
bestaan dagelijks zo bepaalt? Een zekere nuchterheid om de realiteit onder ogen te zien?
Of… meer empathie? En wat bedoel je met ‘empathie’? Bedoel je dan: ‘je kunnen verplaatsen in de positie van anderen’? Of bedoel je: het intens meeleven en ‘meebloeden’ met het verdriet en de pijn van anderen? Maar dat is ook weer zo wat. Dan zie je hoe mensen massaal spontaan diep begaan zijn met een meisje dat in een diepe put is gevallen, en er wekenlang voor haar leven wordt gevochten – en donaties binnenstromen voor haar redding. Maar aan de andere kant zijn we doorgaans niet te porren om duizenden achtergestelde en verdrukte meisjes in een arm Afrikaans land te steunen en ze te behoeden voor de vernietiging van hun levens…
Er is iets met empathie… met ‘je identificeren’ met anderen… Er is een filter in je eigen gedrag en in het meevoelen, als het gaat om het redden van je eigen kind, of als dat wat verder van je af staat. Als het erop aankomt voelt het toch vaak net even anders als het om iemand gaat die drie blokken verderop leeft, en wat die moet doormaken. Voor je eigen kind zou je hemel en aarde bewegen, en willen dat alles ervoor mag wijken. Maar het ziekenhuis dat jouw kind opneemt, moet ook weer niet de speelbal zijn van voordringers… Dat wil je dan ook weer niet. Ergens is er ook een notie van verstandige onpartijdigheid nodig… Daar komt toch de nuchterheid om de hoek kijken… Maar volledig koel doorgerekende nuchterheid, zonder rekenschap van het hart, dat gaat ook ergens mank… Het leven is en blijft een modderige aangelegenheid. In grote delen van de wereld is het voordringen wel de norm. Hetzij qua botte corruptie, hetzij door het blokkeren van de toegang tot medische zorg voor de minderbedeelden. It’s better to be rich and healthy than poor and sick. Zo is het maar net.
Koerdische vrouwen en hun kinderen in Noord-Syrië vallen buiten onze aandacht. Kinderen die op landmijnen stappen halen niet de voorpagina. Er is iets met doorgerekende geopolitiek, iets dat verblindt, en zelf ook volkomen verblind is. De grootste schoften werpen zich op als de redders van de mensheid, en waken over ons als engelen van de vrede.
Het overtreden van de afgesproken regels is de regel. De topdogs die aan het roer staan van de Veiligheidsraad hebben het charter van hun eigen accountability nooit ondertekend. Amerika, Rusland en China staan, wat dat betreft, boven de wet. Toch laten we ons door hen alle kanten op knuppelen. Dat aankaarten lijkt een onbegonnen zaak. Is gewoon niet te doen. En toch maalt de gehaktmolen van het menselijk geluk door, maakt overuren.
2)
Even wat anders. Iedereen ervaart zichzelf als een individu, als iets met een authentieke kern… Maar vaak, als je wat inzoomt, wordt het toch een beetje stil daar binnen, of raak je verstrikt in zelfverklarende cirkeltjes. Het is alsof je een ui afpelt en je aan het eind alleen maar een handjevol schillen overhoudt met verder niets op het bord… Het kan zijn dat mensen toch een vaag vermoeden hebben dat hun leven vooral een drama theater is van make believe – Wat erom smeekt om dit toch vooral niet te ontmaskeren. Maar wat is de rode draad? Wat is de kern van de zaak? In het verleden is er al vaak behoorlijk diep over nagedacht. Kan je er überhaupt wat over zeggen? Er zijn twee uitersten aan te wijzen… Aan de ene kant een visie van ‘alles is in beweging en in een stroom van verandering’, aan de andere kant: ‘Onder de oppervlakte van dat alles is iets in permanente rust’, alle verandering is toch, in diepere zin, ‘meer van het zelfde’. De ene school zegt: ‘Alles stroomt’. ‘You can never cross the same river twice’.
De andere school kijkt daar totaal anders tegenaan. Als gewone burger krijg je daar, in de morsigheid des levens, niet goed de vinger onder. Je kan het niet afdwingen, maar je kan er ook niet op zitten wachten tot het antwoord zich meldt… Maar ook dáár is over nagedacht, hoe je in die rommelige wereld van gedoetjes nog je weg kan vinden. Waar we van uitgaan, de wetten, de sociale regels, het nest waaruit we komen, de ‘vastomlijnde’ ideeën… ze hebben ieder voor zich rafelrandjes. Hoe kan je iets uit het geheel tillen als iets zelfstandigs, als dat ‘iets’ zelf voortdurend verspringt en in verandering is? Zoals ik al zei: de ene denker zegt: ‘Nee, zonder de zaak geweld aan te doen is dat onmogelijk.’, maar Plutarchus wierp iets op waar tot op de dag van vandaag druk gebruik van wordt gemaakt: hij stelde dat als iets in tijd en plaats maar geleidelijk verandert dat het dan wèl als een eigenheid kan worden aangemerkt.
Dus de rivier die maar geleidelijk zijn oevers verlegt blijft dezelfde rivier, ook al stroomt er steeds vers water naar de zee.
Okay, big deal, is dat nou zo boeiend? Een uitgemaakte zaak? Ja en nee. Als je stiekem een kunstwerk in een museum, zeg een schilderij of een oude vuistbijl, beetje bij beetje zou afbreken en dat steeds zou vervangen door nieuw stukje materiaal, en het origineel elders korreltje voor korreltje weer opbouwt… is het museum dan aan het eind van dat verhaal zwaar genept zonder dat ze het zelf doorhadden? Heeft iemand dat origineel dan feitelijk, kruimeltje voor kruimeltje, gestolen? Kijk, dan weet je wel hoe het zit. De gangbare conclusie is dat er dan een misdaad is gepleegd. Maar in het menselijk lichaam worden alle levende cellen over een periode van zeven jaar vervangen. In ons lijf is na die tijd niets meer over van al het leven dat er voorheen in zat, en toch koesteren wij ons lichaam, en identificeren we ons met ons lijf als iets dat ons onvervreemdbaar eigen is. En in de wet verbinden we dat gegeven met ‘het recht op de lijfelijke integriteit’, met alle gevolgen van dien.
Je kan zeggen: dat zijn aardige gedachtenspelletjes, maar het snijdt niet echt hout. Toch zijn dit de wissels op onze gedachtegang, in zaken die ook zijn gebruikt voor de rechtbank om de elite in Amerika de hand boven het hoofd te houden.
We maken daarvoor even een uitstapje naar Los Angeles… De plaatselijke golfclub heeft daar in de vorige eeuw de hele centrale groene ruimte van de stad opgeëist. En heeft ook bedongen dat ze er maar een schijntje aan onroerendgoedbelasting voor hoefden te betalen. Het betreft een stuk land dat op 7 miljard dollar wordt getaxeerd. Wie zegt dat oude, Griekse filosofie stoffig is, is nu gewaarschuwd. Hetzij om zelf ook zo’n dealtje af te dwingen, hetzij om dat tijdig te voorkomen… Voorafgaand aan dit proces was in de jaren vijftig al bepaald dat die golfclub (met
50 000 euro instapgeld voor privileged members) die drastische verlaging van de gemeentegelden werd verleend aan de eigenaren van toen, in die jaren.
In de jaren zestig werd deze regeling omgezet in een ‘life long’ regeling voor die eigenaren. Wat vervolgens, in praktijk, uitpakte als een ‘for ever regeling’ voor de über sjiek, the high maintenance executives, die deze club bevolkten, en daar tot het einde der tijden hun balletje mogen slaan.
Het feitelijk mislopen van al deze belastinginkomsten zou dan worden gecompenseerd, en binnengeharkt bij de overige burgers – Een bedrag richting vijftig miljoen dollar per jaar. Het leek een voldongen feit. Niemand durfde zich daaraan te branden. Tot een advocaat het aandurfde die zaak aan te kaarten. Want naar zijn uitleg was het golfterrein eigendom van een vereniging van leden, waarvan over de periode van vijftig jaar het merendeel van de
oorspronkelijke leden al was overleden, en kon dus de ‘life long’ regeling voor de leden van toen destijds niet gelijkgesteld worden aan een ‘for ever’ regeling voor de hele club nu.
Zijn gedachtegang verliep dus volgens de lijn dat het bestand van de oorspronkelijke eigenaren, met wie een levenslang bindend contract is aangegaan, in de loop van de tijd is afgebrokkeld en is verdwenen.
Er volgde een jarenlange juridische strijd, die door de rechtbank werd beslecht in het voordeel van de golfclub. De uitleg bij dat vonnis was, geheel in lijn met Plutarchus: Langs de weg van de geleidelijkheid migreerde het recht van levenslange ontheffing voor de toenmalige eigenaren door naar de volgende generatie eigenaren. Hoewel dat in andere domeinen van het leven totaal geen uitgemaakte zaak is, werd dat door de rechtbank in deze exclusieve zaak als steekhoudend bevonden. En daar zullen we het dan mee moeten doen. Voor velen voelt het natuurlijk nogal
cynisch aan, dat een elite clubje de rest van de stad mooi bij de neus neemt, en ermee wegkomt.
In een heel andere context is echter, voor wie aan de zijlijn meekijkt, de geleidelijke onteigening in andere situaties juist weer zeer aanstootgevend. Ik bedoel maar: hoe in Turkije de oorspronkelijke, Armeense bevolking is gedecimeerd, en de niet-Armeense nieuwkomers de leeggevallen plekken hebben ingenomen…
In de mate waarin dat indampen en uitkoken ongestraft is gebleven werpt dat een schaduw vooruit op wat zich zal gaan afspelen in de recent veroverde gebieden over de grens in Syrië.
Met het wegbranden van een kritische journalistiek in Turkije is er in Europa weinig draagvlak om daartegen op te treden. Wij zien slechts de Turkse staat als een partij die aan de goede kant staat van het gelijk… Wat je niet ziet doet geen pijn.
Auteur: Paul Terlunen